Nhà sử học và người thấy lớn
Rời Thái Lan trở về Việt Bắc
Rời Thái Lan trở về Việt Bắc, Trần Văn Giàu được cử làm Tổng giám đốc Nha Thông tin tuyên truyền của chính phủ kháng chiến. Đến năm 1951, theo yêu cầu của tổ chức muốn chuyển ông sang quân đội làm binh vận, nhưng ông xin sang ngành giáo dục, vì ông thích dạy học và nghiên cứu khoa học hơn.
Từ đó, ông lần lượt thực thi sứ mệnh mới mẻ của mình ở các trường Dự bị đại học, Đại học Sư phạm văn khoa, Đại học Tổng hợp, Viện Sử học. Đây cũng là bước ngoặt quan trọng của cuộc đời Giáo sư Trần Văn Giàu, khi chuyển từ một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp sang nhà nghiên cứu, giảng dạy sử học; cho dù với ông làm khoa học cũng là làm cách mạng, hai lĩnh vực này hoà quyện với nhau, và những đóng góp của ông trong khoa học cũng to lớn không kém công lao của ông trên hành trình làm cách mạng giải phóng dân tộc.
Trong tác phẩm Cách mạng 1945
Vì vậy, trong tác phẩm Cách mạng 1945 của Việt Nam (The Vietnamese Revolution of 1945), nhà sử học nổi tiếng của Bắc Âu Stein Tonnesson đã rất đúng khi gọi Trần Văn Giàu là “giáo sư- nhà cách mạng”. Viết đến đây, tôi cũng chợt nhớ đến lời một học trò hàng đầu của Giáo sư Trần Văn Giàu là Giáo sư Định Xuân Lâm nói về người thầy có ảnh hưởng lớn nhất đến sự nghiệp và nhân cách của mình: “Thầy vốn là một nhà cách mạng, một nhà triết học. Đây là hai yếu tố quan trọng để hình thành một nhà sử học lớn.
Cho đến nay vẫn chưa có ai vượt được Giáo sư Trần Văn Giàu về lịch sử cận hiện đại Việt Nam. Đối với anh em trẻ, thấy hết lòng nâng đỡ bồi dưỡng”. Còn Giáo sư Trần Văn Giàu nói gì về con đường trồng người của mình? Hãy nghe giáo sư thổ lộ với chúng tôi:
- Tôi làm nghề thầy giáo lâu lắm rồi. Năm 1930, khi tôi bị trục xuất từ Pháp về nước, đến Sài Gòn thì Bí thư Xứ uỷ Nam Kỳ Ung Văn Khiêm hay tin, biết tôi là đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, nên tiếp xúc ngay và giao cho tôi một nhiệm vụ tương đối khó khăn. Lúc bấy giờ ở Sài Gòn có một đoàn thể gọi là TK, tức Đoàn Thanh niên Cộng sản, với đa số thanh niên ít được học văn hoá lẫn chính trị. Tôi có trách nhiệm giáo dục, huấn luyện thanh niên TK. Có hai trợ lý giúp tôi là anh Hải Triều và anh Hoàng Hữu Nam (Phan Bôi). Người ta nói con người có số, chẳng biết đúng hay không, nhưng từ khi mới về nước tôi đã bắt đầu dạy về chủ nghĩa cộng sản. Một trong số những học trò đầu tiên của tôi ở lớp TKlà anh Nguyễn Văn Kỉnh.
- Thưa giáo sư, nghe nói trong thời gian bị tù đày, giáo sư vẫn tổ chức nhiều lớp học cho những người cộng sản ở Khám lớn Sài Gòn, Côn Đảo, Tà Lài?
- Bình thường ở ngoài phải tuyển học trò, còn vào tù thì bọn Tây đã tuyển giùm, lại khỏi mướn nhà lo Cơm (giáo sư cười lớn). Tôi dạy ở trong tù hàng chục năm, viết được khá nhiều sách. Tôi dạy lý thuyết. Còn anh em dạy lại tối kinh nghiệm công tác.
- Không chỉ dạy về chính trị, triết học mà từ khi chuyển hẳn sang làm công tác giáo dục, giáo sư đã góp phần đào tạo nên nhiều thế hệ các nhà sử học cho đất nước. Bằng kinh nghiệm của mình, giáo sư đánh giá thế nào về vai trò của người thầy đối với học trò
- Học trò giỏi chủ yếu nhờ tự học mà thành tài, chứ không phải chỉ nhờ ông thầy. Học trò của tôi cũng thế. Nhưng tự học như thế nào? Kinh nghiệm tuổi trẻ của tôi cho thấy, trước hết phải ham học và lúc nào cũng có cảm giác mình thiếu học, thiếu kiến thức, từ đó cố gắng phấn đấu học nhiều, học say mê hơn nữa. Kế đến là phải có kỳ vọng đem cái sự học ấy làm việc gì có ích cho xã hội, cho đất nước. Và điều cốt yếu nhất là phải nuôi trong mình một lý tưởng, luôn trau dồi đạo đức, sống thanh cao, biết vượt qua những ham muốn tầm thường, quyết tâm đem sở học của mình phụng sự cho lý tưởng cao cả mà mình ấp ủ.
Trong cuộc đời cách mạng
Trong cuộc đời cách mạng của Trần Văn Giàu, dấu ấn quan trọng nhất vẫn là sự kiên quyết lãnh đạo cuộc khởi nghĩa giành chính quyền Cách mạng tháng Tám ở Sài Gòn - Nam Bộ và sau đó là sự khôn khéo trong ứng xử với bọn đầu sỏ thực dân Pháp tái xâm lược, quyết tâm cùng nhân dân đứng lên kháng chiến cứu nước.
Thời điểm lịch sử ấy ông và các đồng chí mình đều còn rất trẻ. Sinh ra và lớn lên trong một đất nước trải qua hàng trăm năm chìm dưới bóng đêm nô lệ, nhờ đầu mà tuổi trẻ thế hệ của giáo sư có được tài năng và bản lĩnh cách mạng như vậy? Không ai khác Trần Văn Giàu Có thể giải thích tường minh câu hỏi này:
“Trong Cách mạng tháng Tám đúng là thanh niên cả nước có vai trò đặc biệt to lớn, nhưng rõ nhất, lớn nhất là thanh niên Sài Gòn. Điều đó không phải nước nào cũng có, và trong nước ta không phải tỉnh nào cũng có. Tuy nhiên, không phải lúc nào thanh niên Sài Gòn cũng thể hiện được tài năng và bản lĩnh của mình, mà đó là nhờ quá trình thức tỉnh tinh thần yêu nước và cách mạng, chủ yếu từ hai nhân vật lỗi lạc Nguyễn Ái Quốc và Nguyễn An Ninh, Chính nhờ tác động tuyên truyền của hai ông cùng một số bậc đàn anh đi trước khác mà thanh niên Việt Nam, thanh niên Sài Gòn bắt đầu tỉnh ngộ. Tiếp đến là sự ra đời của Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội do Nguyễn Ái Quốc sáng lập, Hội kín của Nguyễn An Ninh (tức Thanh niên Cao Vọng Đảng). Nghĩa là sau khi nói thanh niên nghe, các ông bắt đầu dạy cho họ làm, từ tuyên truyền đi đến tổ chức đoàn thể..”
댓글